Ποια είναι η σχέση σου με τα συναισθήματά {σου};
Είναι κάποια που σου είναι πιο οικεία από άλλα;
Πώς τα πας με την απόλαυση, τον θυμό ή την έκπληξη;

Λίγα λόγια για τα συναισθήματα

Τα συναισθήματα είναι κάτι πολύ περισσότερο από μόνο ψυχολογικές καταστάσεις – είναι και σωματικές. Ανάλογα με το τι μας συμβαίνει, ο τρόπος που συνήθως ανταποκρινόμαστε σε μια κατάσταση συναισθηματικής φόρτισης είναι είτε με πάλη (fight) είτε με φυγή (flight) και όταν κανένα από αυτά δεν δουλεύει - τότε παγώνουμε (freeze)*. Η υπαρξιακή ψυχολογία μας βοηθά να κατανοήσουμε τα συναισθήματα ως μια σύνδεση με τα υπαρξιακά μας δεδομένα όπως η ανάγκη για νόημα, η ευθύνη των επιλογών μας, η μοναξιά & οι σχέσεις ή και ο θάνατος.

Επιπλέον, σύμφωνα με την Somatic Experiencing, όταν βιώνουμε έντονα συναισθηματικά γεγονότα, το νευρικό μας σύστημα υπερφορτώνεται και αν δεν αποφορτιστεί, μπορεί να προκαλέσει χρόνιο άγχος, πόνους ή ακόμη και ψυχικές διαταραχές. Η αναγνώριση και η αποδοχή των συναισθημάτων μέσα από τη σωματική εμπειρία βοηθούν στην εξισορρόπηση του σώματος και του νου.

…και γιατί μας κατακλύζουν;

Τα συναισθήματα εμφανίζονται συνήθως όταν αισθανόμαστε ότι κάτι απειλείται. Αυτές οι απειλές μπορεί να σχετίζονται για παράδειγμα με την πυρηνική μας ανάγκη για ασφάλεια, αγάπη ή αποδοχή. Στην υπαρξιακή προσέγγιση, αυτό συνδέεται με τη διαρκή αγωνία του ανθρώπου να ανακαλύψει και να κατανοήσει τον σκοπό και την αξία της ύπαρξής του. Όταν αυτά τα υπαρξιακά ερωτήματα δεν βρίσκουν απαντήσεις, το άτομο μπορεί να νιώσει την ανάγκη να ελέγξει ή να αποφύγει τα συναισθήματα, αντί να τα βιώσει και να τα αποδεχτεί.

Θα ήταν πολύ γόνιμο να αναρωτιόμασταν το εξής: Όταν βιώνουμε πως τα συναισθήματά μας, μας κατακλύζουν - θα υπήρχε άραγε η περίπτωση να μεγαλώναμε το ‘δοχείο’ που υπάρχουν;

Μιλάω εδώ για το λεγόμενο - containment - χωρητικότητα. Αυτό σημαίνει πως, μαθαίνουμε τρόπους έτσι ώστε σιγά-σιγά ‘να χωράμε’ μεγάλυτερης έντασης φόρτιση στο σύστημά μας για να μπορέσουμε να φροντίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας και την κοινότητά μας.

Δίνω ένα παράδειγμα:

Θυμάμαι μια μέρα που ένιωθα υπερβολικά αγχωμένη. Ένιωθα μεγάλη ευθύνη για ένα προτζεκτ και βίωνα πίεση στο στήθος και έναν κόμπο στον λαιμό. Κάπου εκεί θυμήθηκα πως αυτή είναι μία στιγμή που μπορώ να μείνω λίγο με την εμπειρία αυτή. Έκατσα στην καρέκλα μου, και παρατήρησα τι μου συμβαίνει. Προσπάθησα να παρατηρήσω πού εντοπιζόταν αυτή η ένταση. Τελικά, το άγχος δεν έφυγε αμέσως, αλλά ένιωσα ότι είχα την ανάγκη να ζητήσω βοήθεια και να φροντίσω τον εαυτό μου λίγο παραπάνω εκείνη την μέρα.

Τι δεν μπορούμε να κάνουμε με/γι’ αυτά;

Δεν μπορούμε πραγματικά να ελέγξουμε ή να καταπιέσουμε τα συναισθήματα. Συνήθως στην ουσία, η καταπίεση, μπορεί να οδηγεί σε μία πιο έντονη και συχνά καταστροφική ένταση στο σώμα. Ειδικότερα, όταν προσπαθούμε να ελέγξουμε ή να απομακρύνουμε το άγχος, το θυμό ή το φόβο, μπορεί να καταλήξουμε να εγκλωβιστούμε σε έναν κύκλο επαναλαμβανόμενης συναισθηματικής φόρτισης.

Από την υπαρξιακή σκοπιά, η αντίσταση στα συναισθήματα δημιουργεί μια ψευδή αίσθηση ελέγχου, ενώ η πραγματική δύναμη έγκειται στην αποδοχή του συναισθηματικού μας κόσμου και στην αναγνώριση του ως μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας. Η καταστολή ή η άρνηση των συναισθημάτων μπορεί να οδηγήσει σε μια αίσθηση αποξένωσης από τον εαυτό μας και κατά συνέπεια με τους άλλους.

Τι θα μπορούσαμε να κάναμε ίσως;

Η φροντίδα των συναισθημάτων προϋποθέτει την ικανότητα να τα αναγνωρίζουμε, να τα βιώνουμε και να τα απελευθερώνουμε με υγιείς τρόπους. Αυτό μπορεί να γίνει μέσα από απλές σωματικές ασκήσεις, όπως η γείωση και η αναπνοή, καθώς και μέσω της ενσυνείδητης παρατήρησης κοκ. Κάθε συναισθηματική κατάσταση έχει τη δυνατότητα να μας διδάξει κάτι για τον εαυτό μας και για το πώς συνδεόμαστε με τον κόσμο γύρω μας.

Ο στόχος δεν είναι να μειώσουμε ή να εξαλείψουμε τα συναισθήματα -αυτό άλλωστε δεν είναι δυνατό - αλλά να μάθουμε πώς να τα αναγνωρίζουμε και να τα απελευθερώνουμε με υγιείς τρόπους. Η υπαρξιακή προσέγγιση επισημαίνει ότι, αντί να ‘καταπολεμούμε’ τον πόνο ή τη θλίψη, μπορούμε να μάθουμε να τους επιτρέπουμε να υπάρχουν, αποδεχόμενοι τη φύση της ανθρώπινης ύπαρξης.

Προτεινόμενη άσκηση:

Αρχικά, κάντε αυτήν την άσκηση με κάποιο συναίσθημα το οποίο είναι μικρό σε ένταση. Όσο περνάει ο καιρός πειραματιστείτε με συναισθήματα μεγαλύτερης έντασης. Δείτε τι είναι εντάξει για εσάς την δεδομένη στιγμή, πάντα σύμφωνα με τα όρια σας.

1. Βρείτε μια ήρεμη θέση και κλείστε τα μάτια αν θέλετε.

2. Προσδιορίστε ένα συναίσθημα που βιώνετε αυτή τη στιγμή (θυμός, φόβος, χαρά, απόλαυση κτλ) ακόμα και αν είναι ούδέτερο σε ένταση.

3. Εστιάστε στο σώμα σας και παρατηρήστε αν υπάρχει κάποια σωματική αίσθηση που σχετίζεται με το συναίσθημα (π.χ. σφίξιμο στο στήθος, ένταση στους ώμους, αίσθηση χωρητικότητας κτλ).

4. Αναπνεύστε βαθιά και αφήστε την αναπνοή να ενσωματώσει την αίσθηση στο σώμα, χωρίς να προσπαθήσετε να την αλλάξετε.

5. Αποδεχτείτε την αίσθηση και επιτρέψτε στο σώμα να την απελευθερώσει με την πάροδο του χρόνου. Τι θέλει να συμβεί εκεί; Ίσως κάποια κίνηση, ένα χασμουρητό, κάτι άλλο;

6. Επανέλθετε στο παρόν με αργές, βαθιές αναπνοές και επιστρέψτε στην καθημερινότητα, έχοντας επαναφέρει την ισορροπία.

Η άσκηση αυτή, μπορεί να θέλει τον χρόνο της και μία συνεχόμενη πρακτική. Επίσης, κάποιες ώρες ίσως να είναι πιο εύκολη από κάποιες άλλες. Δώστε της μία ευκαιρία και παρατηρήστε. Δείτε αν είναι χρήσιμο για εσάς να καταγράψετε τις σκέψεις σας πάνω στην εμπειρία με οποιονδήποτε τρόπο (ελεύθερη γραφή, ποίημα, ζωγραφική κτλ).

Τα συναισθήματά μπορεί να φαίνονται χαοτικά, αλλά αν μάθουμε να τα παρατηρούμε, θα δούμε ότι κάθε ένα έχει τον ρόλο του. Η κατανόηση και η αποδοχή τους δεν είναι απλώς μια πράξη αυτοφροντίδας, αλλά ένα βήμα προς τη βαθύτερη σύνδεση με τον εαυτό μας και τους άλλους. Ξεκίνα με μικρά βήματα και βρες τρόπους αλληλοϋποστήριξης. Δεν χρειάζεται να είμαστε μόνα μας σε αυτό.

*Tα τελευταία χρόνια γίνεται επίσης λόγος και για άλλες ανταποκρίσεις όπως το fawn & flop.

Πηγές & προτεινόμενα άρθρα προς ανάγνωση

Hoffman, L., & Cleare-Hoffman, H. P. (2011). Existential therapy and emotions: Lessons from cross-cultural exchange. The Humanistic Psychologist, 39(3), 261–267. doi:10.1080/08873267.2011.5943

Ocampo, S. (2023). Alive in the Body: Healing Trauma and Overwhelm with Somatic Experiencing. The Therapist, California Association of Marriage and Family Therapists (CAMFT), Jan/Feb issue.