Αχ, αυτό το «όχι»!
Σκέψεις πάνω στα όρια και την επαφή με τον εαυτό.
Πολλές φορές η δυσκολία να πούμε «όχι» δεν προέρχεται απλώς από την αδυναμία μας να βάλουμε όρια, αλλά από το γεγονός ότι το να πούμε «ναι» μοιάζει λιγότερο καταστροφικό. Οι λόγοι πίσω από αυτό είναι αναρίθμητοι και τόσο μοναδικοί, όσο και ο καθένας από εμάς. Ίσως, αντί να ρωτήσουμε «γιατί δεν μπορώ να πω όχι;», να είναι χρήσιμο να ρωτήσουμε:
Πώς είναι για μένα όταν λέω «ναι»;
Πώς θα ήταν αν μπορούσα να πω «όχι»;
Αυτό το ‘πώς’ αναφέρεται, για παράδειγμα, στις σκέψεις και τα συναισθήματα που αναδύονται καθώς λέω το ‘ναι’ ή στο πότε μου είναι πιο εύκολο ή δύσκολο να πω ‘όχι’;
Η δυσκολία στο να εκφράσουμε αυτό που πραγματικά χρειαζόμαστε ή να αρνηθούμε κάτι που μας ζητείται είναι κάτι καθολικό και οικείο. Για να υπάρχει εκεί αυτή η δυσφορία, σημαίνει πως υπάρχει και κάτι να δούμε, κάτι να στοχαστούμε.
Η Ρίζα της Δυσκολίας
Είτε έχει να κάνει με την παιδική μας ηλικία είτε με τον τρόπο που έχουμε βιώσει τις σχέσεις μας, το να πούμε «όχι» πολλές φορές συνοδεύεται από φόβο ή ενοχή. Αν μεγαλώσαμε σε ένα περιβάλλον όπου το να εκφράσουμε τις ανάγκες μας ήταν δύσκολο ή ακόμα και επικίνδυνο, τότε αυτό το μοτίβο επαναλαμβάνεται και στις ενήλικες σχέσεις μας.
Ένα ενδιαφέρον ερώτημα είναι: Δεν μπορώ να πω «όχι» σε όλους ή υπάρχουν συγκεκριμένα άτομα και καταστάσεις όπου νιώθω ιδιαίτερα ευάλωτη; Αναγνωρίζοντας αυτά τα μοτίβα, μπορούμε να αρχίσουμε να αποκτούμε επίγνωση του πότε και γιατί συμβαίνει αυτή η δυσκολία.
Πολλές φορές δυσκολευόμαστε να θέσουμε όρια, γιατί δεν έχουμε επίγνωση των συμπτωμάτων μας. Το πιο σημαντικό σύμπτωμα είναι η δυσφορία, η οποία μπορεί να εκδηλωθεί ως θυμός, εκνευρισμός, ανησυχία ή εξουθένωση (burnout). Αν αναγνωρίζουμε αυτά τα συναισθήματα, τότε είναι πολύ πιθανό να θέσουμε κάποιο όριο. Συχνά ανεχόμαστε ανθυγιεινά όρια, επειδή δεν κατανοούμε τα συναισθήματά μας και αποτυγχάνουμε να αναγνωρίσουμε τη δυσφορία (Tawwab, 2021).
Το Σώμα ως Δείκτης των Ορίων μας
Το σώμα μας μπορεί να μας δώσει πολλές πληροφορίες για το πότε κάποιο από τα όριά μας έχει παραβιαστεί. Ίσως παρατηρήσουμε ότι:
Η κοιλιά μας σφίγγεται.
Οι ώμοι μας σηκώνονται και γίνονται άκαμπτοι.
Νιώθουμε ένα βάρος ή ακόμα και απουσία συναισθήματος.
Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, συναισθήματα όπως ο θυμός, ο εκνευρισμός ή ο φόβος είναι πολύτιμοι δείκτες ότι κάτι μας δυσκολεύει. Συχνά, προκειμένου να αποφύγουμε αυτήν την ένταση, καταπιέζουμε την ανάγκη μας και προσαρμοζόμαστε, θυσιάζοντας τη δική μας αλήθεια.
Tο δέρμα μας επίσης, είναι ένα από τους πιο σημαντικότερους τρόπους να βιώσουμε τα όριά μας μέσα από τις αισθήσεις μας. Μέσα από αυτό το όριο, βιώνουμε τον εαυτό μας. Χρειαζόμαστε αυτό το σωματικό όριο.
Είναι πολύ άβολο να οριοθετούμαστε, και αυτή η άβολη κατάσταση είναι αρκετή για να μας κάνει μην μπούμε σε δράση. Οπότε μένουμε στη σιωπή (Tawwab, 2021).
Ένας τρόπος να αρχίσουμε να βάζουμε όρια είναι να ξεκινήσουμε με καταστάσεις χαμηλού ρίσκου, ώστε να εξοικειωθούμε με την εμπειρία του να λέμε «όχι» χωρίς να βιώνουμε ακραία δυσφορία.
Η Σχέση με τον Εαυτό και η Ενσυναίσθηση
Η δυσκολία του να πούμε «όχι» συχνά σχετίζεται με τον φόβο της σύγκρουσης ή της απόρριψης. Αν βιώσουμε μια τέτοια ένταση, αυτό μπορεί να μοιάζει απειλητικό για τη σχέση και, κατά συνέπεια, να την αποφεύγουμε. Όμως, αν αποφεύγουμε και τον εαυτό μας (δηλαδή τις ανάγκες μας) και τη σχέση (με το να μην εκφραζόμαστε αυθεντικά), τότε δεν έχουμε σχέσεις ουσίας.
Δεν είναι όλα άσπρο ή μαύρο. Μερικές φορές, για τη δική μας προστασία, είναι καλό να πούμε «ναι», ακόμα κι αν θέλουμε να πούμε «όχι». Σημαντικό είναι να γνωρίζουμε τις αξίες μας και τις ανάγκες μας, ώστε να έχουμε πρόσβαση σε αυτές. Γιατί αν δεν είμαστε σε επαφή με τον εαυτό μας, τότε δεν έχουμε και την επιλογή να αποφασίσουμε συνειδητά αν θα πούμε «ναι» ή «όχι».
Η Ευθύνη της Επιλογής
Ένα άλλο ερώτημα που αξίζει να σκεφτούμε είναι: Μπορώ να αντέξω την συναισθηματική πίεση να είμαι εκτός ή εντός των ορίων μου; Αν επιλέξω να πω είτε «ναι» είτε «όχι», μπορώ να πάρω την ευθύνη για αυτήν την επιλογή μου;
Για μένα, η ερώτηση «Γιατί δεν μπορώ να πω όχι;» ανοίγει επίσης αυτές τις 2 σκέψεις:
Δεν μου αρέσει να πηγαίνω αντίθετα με αυτά που πιστεύω.
Δεν έχω το κουράγιο να πάω μαζί με αυτά που πιστεύω.
Πώς είναι αυτά για εσένα;
Όρια προς τον Εαυτό
Τα όρια δεν αφορούν μόνο τις σχέσεις μας με τους άλλους, αλλά και τη σχέση μας με τον εαυτό μας. Αν, για παράδειγμα, λέω πράγματα που δεν θέλω και γίνομαι υπερβολικά ευάλωτη ή κάνω κάτι που δεν θέλω, τότε είναι σαν να περνάω τα όρια του ίδιου μου του εαυτού.
Σε αυτές τις στιγμές, μοιάζει σαν να εγκαταλείπω τον εαυτό μου προκειμένου να κρατήσω κάτι άλλο—ίσως την ηρεμία, ίσως μια σχέση. Όμως, πώς επιστρέφω σε εμένα; Ποιος είναι ο τρόπος να με κρατήσω και να με τιμήσω, χωρίς να με βάλω σε κίνδυνο; Πώς μπορώ να μετριάσω την ένταση που με εμποδίζει να πω «όχι»;
Η απάντηση εδώ είναι πολύ διαφορετική για το κάθε άτομο. Ωστόσο, ένας τρόπος είναι αυτός που αναφέρθηκε παραπάνω, ξεκινώντας με καταστάσεις χαμηλού ρίσκου και μένωντας σε επαφή με το βίωμά μας.
Το «Όχι» Δεν Είναι η Μόνη Επιλογή
Επίσης μπορούμε να έχουμε στο νου μας, πως δεν είναι ο μόνος τρόπος να βάλουμε όριο με το να πούμε «όχι». Υπάρχουν κι άλλοι τρόποι και φυσικά εξαρτάται από την κάθε περίπτωση:
Να εξηγήσεις πώς νιώθεις με αυτό που συμβαίνει (αν νιώθεις αρκετή ασφάλεια να το κάνεις).
Να προτείνεις μια εναλλακτική λύση.
Να εκφράσεις τη δυσφορία σου χωρίς απαραίτητα να απορρίψεις τον άλλον.
Το σημαντικό είναι να αναγνωρίζουμε πως τα όρια μας δεν είναι απαραίτητα εμπόδια, αλλά γέφυρες που μας συνδέουν αυθεντικά με τον εαυτό μας και τους άλλους. Όσο περισσότερο εξασκούμαστε στο να τα θέτουμε με τρόπο που να μας ταιριάζει, τόσο περισσότερο αποκτούμε την ελευθερία να επιλέγουμε με επίγνωση πότε θα πούμε «ναι» και πότε «όχι»—και να είμαστε εντάξει με αυτή την επιλογή.
Σε περίπτωση που θέλεις να δουλέψουμε μαζί με τα όρια σε ατομικό επίπεδο, μπορούμε να κλείσουμε ένα ραντεβού:
